Imágenes de páginas
PDF
EPUB

(2) Engaño. Vides hic, quòd dispositiones istæ, et titulus si quis aliq. testar. prohib. habent locum in prohibente dolo; vide tamen per Bald. in l. 1. col. fin. vers. extra quæritur, C. eod.

fin. quod leges, quæ dicunt, quod coacta voluntas, voluntas est, procedunt in negotio proprio, non verò in alieno ; unde non procedit in acto gesto per administratorem, ut dicit idem Bald. in rubr. de controvers, investitur. ad fin. et sic dissimilis est actus coactæ voluntatis in teste ab actu coactionis ipsius partis. An autem debeantur legata ex testamento facto per vim? Vide Bald. in l. 1. C. si quis aliquem testar. prohib. col. 2. et quid si non intervenit metus, sed dolus, vide per Bald. ibi, col. fin. et infrà eod. I. seq.

(5) Pierda. Et applicabitur fisco; ut suprà 1. proxima, et dixi in glossa præcedenti. Si tamen prohibitio, vel coactio fuit in damnum alterius, quem testator institucre volebat, succurritur læso, ut in authent. ut nulli judic. cap. et hoc pervenit, collat. 9. et 1. Lucius, §. Sempronia, D. de legat. 2. et per Bartol. in l. fin. D. si quis aliquem testar. prohib. Bald. in l. 1. col. 2. C. eod. vers. sed quæro hic; et vide infrà eod. 1. 29.

(6) Rogandole. Adde etiam 1. fin. D. si quis aliquem testar. prohib. et C. eod. l. fin. et vide quod notat Gloss. in §. Item sacramenta, in verbo sponte, de pace juram. firmand. ubi de minore blanditiis illecto per tutorem finita tutela; et adde etiam, quod notat Bald. et Salic. in l. quidquid, C. arbitr. tutel. Abbas in cap. 2. de pecul. clericor. et Alexand. in 1. dedi, §. fin. D. de condict. ob caus. Sed quid si non per blanditias, sed per pecuniam se faciat quis hæredem institui? Vide Paul. de Castr, in 1. Titio centum, §. filio, 1. D. de condit. et demonst. Sed quid si quis volebat decem relinquere pupillo, ct ejus tutor blando sermone attraxit testantem, ut sibi relinqueret? Vide Gloss. in parte incidisset, in 1. Titio, D. ad municipal. et vide, que dixi in 1. 2. tit. 8. infrà ead. Partit.

(7) Cambiar. Quid si blanditiis, et persuasionibus revocasset primum, et persuadentem institueret? Vide Jason. in l. 1. C. si quis aliquem testar. prohib.

(8) Los fijos. Adde 1. testamenti, C. de inoffic. testam. et 1. 2. §. fratris, D. si quis aliq. testar. prohib. et Azon. C. eod. in summa.

(9) Si el padre embargasse. Facit ad quæstionem, de qua per Bald. in 1. testamenti, C. de inoffic. testam. de filio volente testari, qui prohibitus fuit à matre, et testes examinati dicunt, quòd mater filium dicentem, ego volo relinquere bona Titio, coram legitimo testium numero, impedivit, ne per notarium scriberetur, et expulit notarium, et testes, vide ibi per eum.

LEY XXVIII. Que pena ha el señor del sieruo, a quien alguno ouiesse establescido por su heredero, sil embargo que non faga otro testamento.

Faziendo algund ome su testamento, en que establesciesse por su heredero sieruo (a) de otro, si despues desto quisiesse fazer otro testamento, e el señor (1) del sieruo le fiziesse engaño (2) en alguna manera, o embargo, por que lo non pudiesse fazer; maguer despues desto aforrasse este atal a su sieruo, porque pudiesse heredar (3) los bienes de aquel que lo ouiesse establescido por su heredero, pierde porende aquel que fue sieruo el heredamiento, por el engaño, o por el embargo que fizo su señor, maguer que el sea sin culpa (4). E estos bienes deuen ser del mas propinco pariente (5) de aquel quel auia fecho su heredero en el testamento; fueras ende si este que lo embargasse, fuesse el mismo el mas propinco pariente (6); ca estonce, non lo auria el, mas deue ser del Rey (b).

(a) Acerca de la esclavitud véase nuestra nota 2.a á la L. 3, tit. 11, P. 1.

(b) Del Estado, ó lo que es lo mismo de la Hacienda pública.

[blocks in formation]

(5) Heredar. Istud verbum non habetur in dict. l. 1. §. si dominus, de qua ista sumpta est; et crederem, quòd etsi hoc respectu non mánumiserit, idem sit dicendum.

(4) El sea sin culpa. Nota hoc verbum, nam facit ad quæstionem Glossæ in 1. 2. C. si quis aliq. testar. prohib. an coactio, vel dolus tertii compellentis alium instituere, noceat instituto? Communis conclusio contra Glossam ibi, est, quod noceat; solus Jaso ibi limitat communem opinionem procedere, quando talis institutus fuit sciens, aut volens; secùs verò, si erat ignorans; volens ita esse de mente Doctorum, sed revera Doctores loquuntur indistinctè, et rationes suæ militant, etiam si sit ignorans et Jaso fuit in hoc inadvertenter locutus, motus fortè ex 1. non interest, C. de his quæ vi, met. caus. ibi: sciente emptore, non videns, quod ibi suppletur maximè, per Gloss. et Doct, confirmatur ista communis opinio sic intellecta per istam legem. Sed cujus erit tali casu hæreditas, an fisci, vel venientium ab intestato? Doct. communiter volunt, quod fisci; et declarat Salic. in dict. 1. 1. si quis aliq testar. prohib. ista tamen lex in verbis proximé sequentibus videtur aliud velle vide quæ dixi in gloss. seq.

(5) Del mas propinco pariente. Si referas ad præcedentia, quando servus factus fuit liber, prout debet referri, deciditur hic unus casus, qui non erat decisus jure communi: et destruitur communis opinio, de qua per Bart. in l. fin. col. penult. vers. quarto casu, D. si quis aliq, testar. prohib. qui voluit, quod quando instituti per coactionem, vel dolum meum, erant in mea potestate tempore prohibitionis, licèt non essent tempore aditionis hæreditatis, aufertur ab eis hæreditas, et applicatur fisco: et ut hic vides, deciditur contrarium; et facit ad id, quod dixi in gloss. suprà proxima, quando ad compulsionem tertii fuit institutus alius extraneus, ut isto casu hæreditas deferatur venientibus ab intestato propinquioribus, et non fisco, licèt Doctor. communiter voluerunt contrarium, ut ibi dixi; cum enim hæreditas sit apud eum, qui nullam coactionem, nec fraudem adhibuit, videtur justa provisio, ut deficiente instituto indignitate, potius venientibus ab intestato, quàm fisco deferatur; si vero institutus participaret in coactione, vel fraude per alium adhibita, tunc procederet opinio communis, et ita intelligitur 1. 1. C. eod.

(6) El mas propinco pariente. Adde glossam finalem in I. 1. in princip. D. si quis aliq. testar. prohib.

[ocr errors]

LEY XXIX. Como aquel que embarga al que quiere fazer testamento, que non lo faga, deue pechar doblado, lo que fizo perder, a aquellos a quien el testador quiere mandar algo.

Voluntad auiendo algund ome de establescer a otro por heredero en su testamento, o de mandarle alguna cosa en el, si otro tercero lo embargasse por fuerça, o por engaño, que lo non fiziesse; si el embargo, o el engaño podiesse ser prouado, deue aquel que lo fizo, pechar (1) al otro, a quien deue ser fecha la manda, doblado (a) todo aquello, que fizo perder por tal razon

como esta.

(a) No se hallan en práctica las penas del duplo.

LEX XXIX.-Dolo, vel aliàs impediens testatorem Titio relinquere, si hoc probetur, solvet ei, quem impedivit, duplicatum, quod ejus prætextu perdidit. Hoc dicit. Concordat cum authent. ut nulli judicum, cap. et hoc pervenit.

(1) Pechar. Quid si non sit solvendo? Dic, quod tunc læsus revertetur contra fiscum, argum. 1. fin. in princip. D. de eo per quem factum erit, et 1. planè, la 2. §. 1. D. de legat. 1. et tenet Bart. in l. fin. D. si quis aliquem testar, prohib. et videtur hoc intelligendum de interesse, non respectu pœnæ dupli, licèt Salic. aliud innuit in dict. 1. 1. C. si quis aliq. testar. prohib.

LEY XXX.-Que pena merescen aquellos que embargan a los Pelegrinos, e a los Romeros, que non puedan fazer sus testamentos. Enferman a las vezes los Pelegrinos (1), e los Romeros, andando en sus romerias; de manera, que sin

tiendose muy cuytados de las enfermedades, han de fazer sus testamentos, et sus mandas : et porque acaescio ya en algunos logares, que aquellos en cuyas casas posauan, los embargauan maliciosamente, que non pudiessen esto fazer, con intencion, que si muriessen, que fincassen en ellos todas las cosas que trayan. Porende defendemos, que ninguno ome de nuestro Señorio (a) non sea osado de fazer tan grand maldad como esta, de los embargar, nin contrallar, en ninguna manera que ser pueda, que non fagan sus testamentos, et sus mandas, en la manera que quisieren. Ante tenemos por bien, e mandamos, que ayan libre poder (2) para fazerlo et como quier que ellos ordenaren, e establescieren, e mandaren fazer de sus cosas con razon, et con derecho, assi lo otorgamos, et tenemos por bien que vala et ninguna costumbre mala, o preuillejo, que ouiesse en algund logar contra esto, non gelo pueda embargar. E si alguno contra esto fuere, mandamos, que resciba pena en aquello mismo (3) en que erro; de manera que de alli adelante, testamento, nin manda que fiziesse, non vala en ninguna guisa. E demas desto mandamos, que el Judgador del logar do acaesciere, le faga escarmiento por ello, en el cuerpo, e en el auer, segund entendiere que meresce, catando qual fue el yerro que fizo, e la persona contra quien fue fecho.

:

(a) Véanse nuestras notas última á la L. 7, tít. 1, y 1.a y 2.a, á la L. 11, tít. 13, P. 2.

LEX XXX.-Peregrini liberam habent testamenti factionem, consuetudine contraria non obstante, et cos testari impediens efficitur iatestabilis, et est puniendus in eo, in quo delinquit; insuper arbitrio judicis corporaliter punietur. Hoc dicit.

(1) Pelegrinos. Non sumas, nec intelligas hoc de peregrinis, prout sumitur in authent. ut different. judic. in princ. collat. 6. et ibi notat Bartol. sed de peregrinis, qui causa devotionis peregrinantur; quod patet hic, cùm dicit: e los Romeros, etc. et ita etiam intelligit Angel. et Paul. de Cast. in authent. omnes peregrini, C. commun. de

success.

(2) Libre poder. Ex isto verbo, quod etiam ponitur in dict. authen. omnes peregrini, C. commun. de success. dicebat ibi Angel. quod per hoc verbum videtur tolli omnis solemnitas juris civilis circa testamenta peregrinorum, et quod tenebunt corum testamenta cum duobus testibus tantùm, ut et dixi suprà eod. 1. 4. Credercm tamen istud dictum procedere, quando plures testes haberi non possent, alias servanda esset dispositio legis Ordinamenti. Nota tamen in practica benè dictum Angeli.

(3) Mismo. Punitur quis in eo, in quo deliquit, ut in dict. authen. omnes peregrini, sic et torquetur quis in eo, in quo peccavit, ut tradit beatus Gregor. 24. lib. Moral. cap. 4. Glos. in §. item mutus, Instit. quib. non est permiss. facer. testam.

LEY XXXI. — Como deuen ser puestos en recabdo los bienes de los Romeros, e de los Pelegrinos quando mueren sin manda. Muriendo algun Pelegrino, o Romero sin testamento, o sin manda, en casa de algund Alberguero, aquel en cuya casa muriere, deuc llamar omes buenos de aquel logar, e mostrarles todas las cosas que trac; e ellos estando delante, deuelas fazer es creuir, non encubriendo ninguna cosa dello, nin tomando para si, nin para otro; fueras ende aquello que deuiere auer con derecho por su ostalage, o sil ouiesse vendido algo para su vianda. E porque las cosas dellos sean mejor guardadas, mandamos que todo quanto les fallaren, sea dado en guar

da (1) al Obispo del logar, o a su Vicario; e el embie a dezir (2) por su carta aquel logar onde el finado era, que aquellos que con derecho pudieren mostrar que deuen ser sus herederos, que vengan, o embien vno dellos con carta de personeria de los otros, e que gelo daran. E si tal ome viniere, e se mostrare segund derecho, que es su heredero, deuengelo todo dar. E si por auentura tal heredero non viniere, o non pudiessen saber (3) onde era el finado, deucnlo todo dar, e despender en obras de piedad (4), alli do entendieren que mejor lo podran fazer. E si algun Ostalero contra esto fiziesse, tomando, o encubriendo alguna cosa, mandamos, que lo peche tres doblado, todo quanto tomare, e encubriere; e que faga dello el Obispo, o su Vicario, assi como sobre dicho es (a).

(a) Hoy deberá observarse la L. 3, tít. 24, lib. 4 del F. R., que es la L. 5, tít. 3, lib. 1. de la N. R.

LEX XXXI. Caupo, seu stabularius, ubi peregrinus sine testamento moritur, ejus bona coram bonis hominibus ostendat, et rescribat, et dentur Epispoco diœcesano, vel ejus Vicario, qui scribat consanguineis successuris, ut veniant, vel mittant pro bonis, et eis mittentibus tradat ea. Si verò non mittant, nec scitur, nec appareat, si habent hæredes, cjus bona Episcopi arbitrio in pia opera convertantur : cauponem contra facientem in triplum ejus, quod occultavit, puniant, et istud triplum, et alia bona distribuantur pro ejus anima. Hoc dicit.

(1) Sea dado en guarda. Per Judicem loci intellige, nam si judex in vita eorum eis tenetur impertire auxilium, aliàs punitur, ut in l. 3. tit. 9, lib. 1. Ordin. multò fortius ipsis mortius judex ad hoc tenebitur.

(2) E el embie a dezir. Hoc ergo pertinet ad curam Episcopi, ut hic et in dict. authen. omnes peregrini, C. comm. de success. non tamen ut dixi, reputarem absonum, si hoc fiat per judicem sæcularem loci; et facit ad hoc infrà cod. 1. proxima.

(3) Pudiessen saber. Sic etiam fit restitutio pauperibus, cùm non reperiatur ille, nec hæredes ejus, cui debet restitui; vide per Doct. in cap. cum tu, de usuris, et in cap. cum sit, de Judæis.

(4) Obras de piedad. Non ergò bona peregrinorum, ut vacantia applicabuntur fisco, sed expendentur in piis causis arbitrio Episcopi, ut hic, et in diet, authen, omnes peregrini, et ibi notat Angelus.

[ocr errors]

LEY XXXII. Como son tenudos los Apportellados de los Logares, de guardar, e de amparar su derecho, a los Pelegrinos, e a los Romeros.

Todos los Judgadores, e Officiales de nuestro Señorio, mandamos, que señaladamente sean tenudos, cada vno dellos en su logar, de guardar, e amparar a los Pelegrinos, e los Romeros, que non resciban tuerto, nin daño, en sus personas, nin en sus cosas; e que guarden ellos, e fagan guardar a todos los otros todas estas cosas, en fecho de los Romeros, assi como sobredichas son. E demas desto les mandamos, que si acaeciere, que algunos Romeros, o los herederos dellos, que vinieren por razon de sus testamentos, o de sus bienes, ante ellos, que los oyan luego (1), e los libren lo mas ayna, e lo mejor que pudieren, e sopieren, sin escatima, e sin alongamiento. De manera, que su romeria, nin su derecho, non se les embargue por alongança de pleyto escatimosos, nin en otra manera que ser pueda.

LEX XXXII.-Causa peregrinorum, aut eorum successorum super bonis, quæ secum in peregrinatione deferunt, est breviter determinanda.

(a) L. 14, tit. 3, lib. 3 del F. R.-L. 5, tit. 18, lib. 10 de la N. R.

(b) Convenio.

(1) Luego. Ex hoc verbo, et etiam ex sequentibus, videtur velle ista lex, quod procedatur in his causis peregrinorum summariè, sine strepitu, et figura judicii, juxta ea, quæ habentur in Clement. sæpe, de verbor. signif. et cùm dicit statim, intellige de exactissima diligentia, et omnibus frustrationibus amputatis; neccessarium tamen intervallum inest omninò, quòd patet, dum subdit: lo mas ayna, etc. 1. 2. §. confestim, D. ad Tertull. Bald. in l. nequidquam, §. de plano, col. 2. versic. quid si sub adverbio statim, D. de offic. proconsul. Et cùm hic subdit, sin escatima, videtur idem importare, ac si dixisset, de plano adbreviabuntur ergo dilationes, et dabitur libellus in modum postæ, ut in dict. Clemen. sæpe, Bald. in dict. §. de plano, in princ. Et cùm dicit, Sin alongamiento, est dicere levato velo, ut in 1. de submersis, C. de naufrag. lib. 11. Bart. in 1. nequid, col. fin. D. de incend. ruina, naufrag. sufficit ergo, si judex procedat salva justitia, et æquitate, argumento 1. creditor, §. fin. D. mandali.

TITULO II.

DE COMO DEUEN SER ABIERTOS LOS TESTAMENTOS, QUE SON FECHOS EN ESCRITO EN PORIDAD.

Escriuen algunos omes sus testamentos en poridad (1) de guisa que los testigos que escriuen y sus nomes, non saben que es lo que esta escrito en ellos. Onde, pues que en el título ante deste mostramos las maneras de como se deue fazer, queremos aqui dezir, de como deuen ser abiertos, despues que fueren assi fechos, porque los omes a quien fuere mandada alguna cosa en ellos, sepan ciertamente quanto es. E otrosi, que las poridades que son en ellos puestas, sean mejor guardadas. E mostraremos, quien puede mandar que se abra el testamento. E ante quien. E quando puede pedir que lo abran. E en que manera deue ser abierto, e mostrado. E ante quales.

TITULUS II.

QUEMADMODUM TESTAMENTA APERIANTUR.

(1) En poridad. Ex hoc videtur, quòd iste titulus non procedat, nisi in testamento in scriptis: dic tamen idem esse in testamento nuncupativo, vel codicillo redacto in scriptis per notarium, Glos. et Bartol. in l. 1. in princ. D. eodem.

LEY I. Quien puede demandar ante el Juez, que abran el testamento que es escrito en poridad (a).

En poridad, e con escritura seyendo fecho el testamento, pueden aquellos a quien es mandado algo (1) en el, demandar ante el Juez, quel abran, seyendo muerto (2) el que fizo el testamento. Pero el que esto demanda, deue jurar (5) primero, que lo non faze maliciosamente, mas por cuydar (4) que en aquel testamento yaze alguna cosa, que le fue mandada a el, o a aquel por quien lo demanda. Esto es, porquel testamento non pertenece tan solamvente a n oe solmo, maguer sea heredero, mas a todos aquellos a quien es mandada alguna cosa en el. E porende, pleyto (5) (b), nin composicion (6), que fizicssen entre si, aquellos que cuydassen auer alguna cosa en el testamento, non deue valer, fasta que sea abierto (7) ante el Juez. Ca non podria ser sabida la verdad ciertamente, de lo que es escrito, e mandado en el testamento, a menos de ser abierto. E porende podria acacscer, que rescibirian algunos engaño, en la composicion que fiziessen ante.

LEX I. — Hi, quibus in testamento in scriptis aliquid relinquitur, possunt testamentum petere aperiendum, quia sua interest; et hoc petere debent coram judici post mortem testatoris, præstito priùs juramento, quod non malitiosè, sed credentes sibi aliquid relictum petunt ejus aperturam; nec pactum super relictis in eo factum, valet ante aperturam. Hoc dicit.

(1) Mandado algo. Et etiam illi, quibus nihil est relictum, hoc petere possunt, si eorum intersit, utpote si filius sit præteritus, et velit dicere testamentum nullum, secundum Angel. in 1. 1. in princ. D. eod. et sufficeret juramentum ad probandum, quòd sua interest, ut voluit Gloss. et ibi Bart. in l. 1. in princip. D. eod. Paul. in l. 1. C. eod.

(2) Seyendo muerto. Debet igitur priusquam testamentum aperiatur, ct publicetur, constare de morte testatoris, ut hìc, et in l. 2. §. si dubitetur, et 1. pupillares, D. eod. et si notarius dicat, quòd etiam mortuo testatore non debet publicare, quia testator præcepit non ostendi testamentum, nisi certis annis elapsis; dic, quòd non creditur notario de hoc, nisi aliter de tali commissione appareat, secundum Ang. in diet. §. si dubitetur, et adde ad istam legem 1. 102. tit. 18.

Partit. 3.

(3) Jurar. Vide 1. 5. C. cod.

(4) Cuydar. Ex hoc apparet sufficere juramentum absque alia probatione interesse, ut dixi suprà.

(5) Pleyto. Habes hic expressum, quòd sicut non tenet transactio, nisi inspectis et cognitis verbis testamenti, vel codicillorum, sic nec pactum gratuitum; et hoc etiam tenuit Gloss. in 1. de his, D. de transact. et ibi Bart. Bald. Angel. et Alber. contrarium tamen ibi tenuerunt Guilliel. Jacob. de Rave. Rayne. Paul. et Jason.

(6) Nin composicion. Id est transactio, ut in dict. 1. de his, et in 1. non est ferendus, D. de transact. Quid autem in sententia, an tcncat non visis verbis testamenti? Glossa in l. 3. §. 1. D. de transact. voluit, quòd in sententia non habeant ista locum, per 1. si mater, in princ. D. de exception. rei judic. et tenet Bald. Guilliel. et Jacob. de Arenas in dict. 1. de his, Bald. in dict. §. 1. Contrarium tamen tenet Paul. de Castr. in dict. I. de his, ubi etiam idem tenet Jason., asserens se mirari de Gloss. et Doctor. tenentibus contrarium, cùm contra eos sit textus expressus, secundum eum in 1. 1. in princ. D. testam. quemadmod. aperiant. ibi : neque apud. judicem exquiri veritas aliter potest. Tu tene opinionem Gloss. Bald. et aliorum, in quam etiam inclinat Alberic. in dict. 1. de his, per textum in dict. 1. si mater, in princ. daretur tamen restitutio ex clausula generali propter justum errorem, ut declarat ibi Gloss. Bart. et alii; tenet tamen sen. tentia de mero rigore. Et ad dictam l. 1. in princ. quam allegat pro se Jason., et etiam eam allegavit Alberic. respondeo, quòd ibi non deciditur, quòd non possit proferri sententia non coguitis verbis testamenti, sicut disponitur non posse aliter transfigi; sed tantùm dicit textus, quòd veritas per judicem aliter inquiri non potest; inter quæ verba longè interest: et pro hoc benè facit ista lex Partitarum, quæ tantùm annullat pactum, ct transactionem initam non inspectis et cognitis verbis testamenti, et nihil de sententia judicis dicit: alia in ista materia vide per Gloss. et Doctor. in dict. I. de his, et per Bart. in 1. qui Romæ, §. duo fratres, 4. 5. et 6. quæst. D. de verbor. obligat. et in 1. Scyphi, D. de option. legat. Et an possit renuntiari huic legi cum juramento? Jason tradit latè in dict. 1. de his, quòd sic; cui adde Decium consil. 345. visis his, quæ supra, et Alexand. consil. 11. viso, ut oportet, etc. vol. 2. ubi etiam vide, quid si bæres transigat cum debitoribus hæreditariis non viso testamento.

(7) Abierto. Aperto ergo testamento, sufficit, quod sciant per relationem notarii, vel testium, seu aliàs certè sciatur, licèt non inspiciantur verba testamenti, secundùm Paul. in dict. 1. si de his, et suficit, quod in instrumento transactionis partes dicant, quod habuerunt notitiam conteutorum in testamento, ut notat Bald. in diet. 1. de his. Si tamen ex relatione ista perpenderetur error, quia amplius sit in testamento, quàm refertur, seu aliter disponitur, quàm dicatur à parte, tune non teneret transactio, ut notat Angel. in dict. 1. 1. in princ. D. quemadmod, testam, aper, et in l. qui Romæ, §. duo fratres, D. de verb. obligat, et licèt Joan, de Imol, ibi reprehendat Angelum,

tamen Alexand. et Francisc. de Arct. ibi tenent dictum Angeli : et vide Socin, consil. 214. vol. 2. in 2. dubitatione.

LEY II. Quando pueden pedir que se abra el testamento. Pedir puede delante el Juez, qualquier de los que dize en la ley ante desta, que abran el testamento, desque fuere finado aquel que lo fizo. E si el testamento fuere en la Villa, o en el Lugar, do lo pidieren, deuelo fazer aduzir el Juez ante si, e abrillo luego, assi como adelante mostraremos. E si fuere a otra parte, deueles poner plazo a los que lo touieren, a que lo aduzgan; desque lo aduxeren, deuelo otrosi abrir. E si por auentura, alguno de los que touiessen el testamento, fuesse rebelde, de manera que lo non quisiesse mostrar por mandado del Juez, deue pechar (1) a aquel, o aquellos que lo demandassen, todo quanto les fuesse mandado en el testamento; e demas el daño, o el menoscabo que les viniesse por esta razon, porque gelo non quiso mostrar (a).

(a) Véase la L. 5, tit. 18, lib. 10 de la N. R.

LEX II. Compeliit judex tenentem testamentum ad ejus editionem, ut aperiatur. Et si in illo loco non est testamentum, assignabit terminum ad portandum; quod si tenens dare nolit, tenetur petentibus ad relicta, et interesse. Hoc dicit.

(1) Deue pechar. Adde 1. 3. §. condemnatio, D. de tabul. exhibend. et de legatario furante testamentum vide l. fin. tit. 7. infrà ead. Partit.

LEY III.

En que manera, e ante quales omes deue ser abierto el testamento, e mostrado (a).

Abierto (1) deue ser el testamento delante del Juez ordinario, e de los testigos que son escritos en el. Pero en ante quel Juez lo mande abrir, deue saber dellos, si es aquel el testamento, en que pusieron sus sellos (b), o fizieron poner; o en que escriuieron sus nomes. E los testigos deuen conoscer si son aquellos sus sellos; e si la mayor partida dellos dixeren, que pusieron los sellos en el testamento, deue ser abierto ante ellos, e leydo, maguer todos non se acertassen y. E despues desto, deuelo embiar a aquellos, que non fueron presentes, que conozcan sus sellos, si fuessen dolientes, o personas muy honrradas; o si fuessen en otra tierra, que non pudiessen ser llamados, nin venir sin grand trabajo (2). E si acaesciesse, que alguno destos testigos negasse, que non pusiera su sello en el testamento, non lo deuen dexar por esso de abrir; como quier que alguna sospecha sea contra el testamento, por el niego de aquel testigo. E si por ventura el Juez non pudiesse auer los testigos ante quien fue fecho el testamento para abrirlo ante ellos, porque fuessen todos, o la mayor partida dellos, en otra tierra; estonce dezimos, que si el Judgador entendiesse, que podria acaecer algund daño, o algund embargo, por razon que el testamento non se abriesse, ante que aquellos testigos pudiessen venir, que deue fazer venir ante si omes buenos (3), e abrir el testamento ante ellos; e desque fuere abierto, deuelo mandar trasladar, e lecr. E de si, deue cerrar el testamento, e mandar, que aquellos omes buenos que pongan sus sellos en el. E en esta guisa se puede abrir el testamento, maguer non este delante ninguno

de los testigos ante quien fue fecho. Pero despues que vinieren los testigos, deueles mostrar (4) el testamento, que conozcan los sellos; e si fueren a otra parte, embiarselo alla, segund de suso diximos. E deuen ellos sellaron, que digan, si es aquel el testamento que ellos jurar (5), e onde fueron testigos. E desque aya tomado la jura, deuen fazer trasladar el testamento en su registro (c), e los dichos de los testigos, que dixeron quan- . do juraron; o en essa misma carta, en que esta escrito el testamento, si ouiere y pargamino tanto, en que se pueda escreuir lo que dixeron. E despues desto, deue dar traslado (6) del testamento, a aquellos a quien es algo mandado en el, si gelo demandaren.

(a) L. 14, tit. 5, tít. 3, del F. R.-L. 5, tít. 18, lib. 10 de la N. R.

[blocks in formation]

LEX III.-Aperiri debet testamentum testibus juratis, sua sigilla, et subscriptiones cognoscentibus: et judex ordinarius aperit illud, et dat copiam illis, quorum interest: sed si omnes testes non sint præsentes, hoc fiat coram majori parte; et etiam coram minori, si judex viderit, quod est necesse, quod aperiatur; et hoc faciat coram hominibus probis; et postea mittat testibus testamentum, si sunt infirmi, vel personæ egregiæ, aut absentes, ut subscriptiones et sigilla cognoscant et negatio alicujus de testibus non impedit aperturam, licèt reddat testamentum suspectum. Hoc dicit.

(1) Abierto. De forma publicationis testamenti, ultra istam legem et sequentem, vide Specul. tit. de instrum. edit. §. ostenso, col. penult.

(2) Sin grand trabajo. Seu sine magno incommodo, ut in l. sed si quis, et ibi Bart. post Gloss. D. eod. non enim debet officium suum sibi esse damnosum, ut ibi habetur.

(3) Ante si omes buenos. L. sed si quis, de qua ista sumpta est, dicit optimæ opinionis viris, ubi Joan. de Imol. notat, quod non sufficit aperturam fieri coram viris bonæ opinionis, si alii essent optimæ opinionis et ideo dicit, quod cautum est, ut notarius in instrumento attestetur de hoc; quia licèt quis præsumatur, bonus, non tamen præsumitur optimus, seu non reperitur, quod de jure præsumatur optimus; stante verò ista lege, clarum est, quod sufficerent testes, seu viri bonæ opinionis, prout à jure præsumuntur, ut tradit Bart. in authent. de testib. §. 1. collat. 7. et facit ista lex ad ea, quæ tradit Angel, et etiam Joan. de Imol. in l. 1. §. fiu. D. quemadmod. testam. aperiant. an si per statutum requirantur testes optimæ opinionis, debeat probari, quod sint tales; nam ex hac lege videtur, quod ex quo sunt boni, reputentur optimæ opinionis ; quod etiam voluerunt Joan. de Ligna, et Francisc. Rampon. prout refert Joan. de Imol. in dict. §. fin. col. 4. ad fin. licèt ipse post Angel. vult contrarium.

(4) Deueles mostrar. Quando testamentum in scriptis fit sine tabellione, debent ista servari; si verò fiat cum tabellione, prout communiter bodic fiunt in istis reguis, maximè post 1. 3. Tauri, ista non requiruntur, cum propter auctoritatem tabellionis ipsa scriptura sit publica, et fidem faciat, prout voluit glossa notabilis, quæ communiter approbatur in 1. 2. in princip. in verbo publicum, D. testam. quemadmod. aperiant. tenet etiam Glos. in l. quæstionem, in verbo ostenditur, C. de fideicommiss. Bald. in 1. hac consultissima, ad fin. C. qui testam. facer. poss. et in l. 1. ad fin. C. de testam. ct in 1. omnium, cod. tit. et qualiter debeat tabellio conficere instrumentum publicationis, et de ejus forma, vide Joan. Imol. in dict. 1. 2. in princ. et hoc nota, quia errant aliqui, qui talia instrumenta facta coram tabellione faciunt coram judice publicari, ut aliquando vidi, nam non est necessarium; et adde Angel. in dict. I. 1. et 2. C. de testam. (5) Deuen ellos jurar. Habes hic, quòd etiam in causis summariis

(a) L. 14, tít. 5, lib. 3 del F. R.-L. 5, tít. 18, lib. 10 de la N. R.

(b) Convenio.

(1) Luego. Ex hoc verbo, et etiam ex sequentibus, videtur velle ista lex, quod procedatur in his causis peregrinorum summariè, sine strepitu, et figura judicii, juxta ea, quæ habentur in Clement. sæpe, de verbor. signif. et cùm dicit statim, intellige de exactissima diligentia, et omnibus frustrationibus amputatis; neccessarium tamen intervallum inest omninò, quòd patet, dum subdit : lo mas ayna, etc. 1. 2. §. confestim, D. ad Tertull. Bald. in 1. nequidquam, §. de plano, col. 2. versic. quid si sub adverbio statim, D. de offic. proconsul. Et cùm hic subdit, sin escatima, videtur idem importare, ac si dixisset, de plano: adbreviabuntur ergo dilationes, et dabitur libellus in modum postæ, ut in dict. Clemen. sæpe, Bald. in dict. §. de plano, in princ. Et cùm dicit, Sin alongamiento, est dicere levato velo, ut in 1. de submersis, C. de naufrag. lib. 11. Bart. in 1. nequid, col. fin. D. de incend. ruina, naufrag. sufficit ergo, si judex procedat salva justitia, et æquitate, argumento 1. creditor, §. fin. D. mandati.

TITULO II.

DE COMO DEUEN SER ABIERTOS LOS TESTAMENTOS, QUE SON FECHOS EN ESCRITO EN PORIDAD.

Escriuen algunos omes sus testamentos en poridad (1) de guisa que los testigos que escriuen y sus nomes, non saben que es lo que esta escrito en ellos. Onde, pues que en el título ante deste mostramos las maneras de como se deue fazer, queremos aqui dezir, de como deuen ser abiertos, despues que fueren assi fechos, porque los omes a quien fuere mandada alguna cosa en ellos, sepan ciertamente quanto es. E otrosi, que las poridades que son en ellos puestas, sean mejor guardadas. E mostraremos, quien puede mandar que se abra el testamento. E ante quien. E quando puede pedir que lo abran. E en que manera deue ser abierto, e mostrado. E ante quales.

TITULUS II.

QUEMADMODUM TESTAMENTA APERIANTUR.

(1) En peridad. Ex hoc videtur, quòd iste titulus non procedat, nisi in testamento in scriptis: dic tamen idem esse in testamento nuncupativo, vel codicillo redacto in scriptis per notarium, Glos. et Bartol. in 1. 1. in princ. D. eodem.

LEY I. — Quien puede demandar ante el Juez, que abran el testamento que es escrito en poridad (a).

En poridad, e con escritura seyendo fecho el testamento, pueden aquellos a quien es mandado algo (1) en el, demandar ante el Juez, quel abran, seyendo muerto (2) el que fizo el testamento. Pero el que esto demanda, deue jurar (3) primero, que lo non faze maliciosamente, mas por cuydar (4) que en aquel testamento yaze alguna cosa, que le fue mandada a el, o a aquel por quien lo demanda. Esto es, porquel testamento non pertenece tan solamvente a n oe solmo, maguer sea heredero, mas a todos aquellos a quien es mandada alguna cosa en el. E porende, pleyto (5) (b), nin composicion (6), que fizicssen entre si, aquellos que cuydassen auer alguna cosa en el testamento, non deue valer, fasta que sea abierto (7) ante el Juez. Ca non podria ser sabida la verdad ciertamente, de lo que es escrito, e mandado en el testamento, a menos de ser abierto. E porende podria acacscer, que rescibirian algunos engaño, en la composicion que fiziessen ante.

LEX I. — Hi, quibus in testamento in scriptis aliquid relinquitur, possunt testamentum petere aperiendum, quia sua interest; et hoc petere debent coram judici post mortem testatoris, præstito priùs juramento, quod non malitiosè, sed credentes sibi aliquid relictum petunt ejus aperturam; nec pactum super relictis in eo factum, valet ante aperturam. Hoc dicit.

(1) Mandado algo. Et etiam illi, quibus nihil est relictum, hoc petere possunt, si eorum intersit, utpote si filius sit præteritus, et velit dicere testamentum nullum, secundum Angel. in 1. 1. in princ. D. cod. et sufficeret juramentum ad probandum, quòd sua interest, ut voluit Gloss. et ibi Bart. in l. 1. in princip. D. eod. Paul. in l. 1. C. eod.

(2) Seyendo muerto. Debet igitur priusquam testamentum aperiatur, et publicetur, constare de morte testatoris, ut hic, et in l. 2. §. si dubitetur, et 1. pupillares, D. eod. et si notarius dicat, quòd etiam mortuo testatore non debet publicare, quia testator præcepit non ostendi testamentum, nisi certis annis elapsis; dic, quòd non creditur notario de hoc, nisi aliter de tali commissione appareat, secundum Ang. in diet. §. si dubitetur, et adde ad istam legem 1. 102. tit. 18.

Partit. 3.

(3) Jurar. Vide 1. 3. C. eod.

(4) Cuydar. Ex hoc apparet sufficere juramentum absque alia probatione interesse, ut dixi suprà.

(5) Pleyto. Habes hic expressum, quòd sicut non tenet transactio, nisi inspectis et cognitis verbis testamenti, vel codicillorum, sic nec pactum gratuitum; et hoc etiam tenuit Gloss. in 1. de his, D. de transact. et ibi Bart. Bald. Angel. et Alber. contrarium tamen ibi tenuerunt Guilliel. Jacob. de Rave. Rayne. Paul. et Jason.

(6) Nin composicion. Id est transactio, ut in dict. 1. de his, et in 1. non est ferendus, D. de transact. Quid autem in sententia, an tcncat non visis verbis testamenti? Glossa in l. 3. §. 1. D. de transact. voluit, quòd in sententia non habeant ista locum, per 1. si mater, in princ. D. de exception. rei judic. et tenet Bald. Guilliel. et Jacob. de Arenas in dict. 1. de his, Bald. in dict. §. 1. Contrarium tamen tenet Paul. de Castr. in dict. I. de his, ubi etiam idem tenet Jason., asserens se mirari de Gloss. et Doctor. tenentibus contrarium, cùm contra eos sit textus expressus, secundum eum in l. 1. in princ. D. testam. quemadmod. aperiant. ibi : neque apud. judicem exquiri veritas aliter potest. Tu tene opinionem Gloss. Bald. et aliorum, in quam etiam inclinat Alberic. in dict. 1. de his, per textum in dict. 1. si mater, in princ. daretur tamen restitutio ex clausula generali propter justum errorem, ut declarat ibi Gloss. Bart. et alii; tenet tamen sententia de mero rigore. Et ad dictam 1. 1. in princ. quam allegat pro se Jason., et etiam eam allegavit Alberic. respondeo, quòd ibi non deciditur, quòd non possit proferri sententia non coguitis verbis testamenti, sicut disponitur non posse aliter transfigi; sed tantùm dicit

textus, quòd veritas per judicem aliter inquiri non potest; inter quæ

verba longè interest: et pro hoc benè facit ista lex Partitarum, quæ tantùm annullat pactum, ct transactionem initam non inspectis et cognitis verbis testamenti, et nihil de sententia judicis dicit : alia in ista materia vide per Gloss. et Doctor. in dict. 1. de his, et per Bart. in 1. qui Romæ, §. duo fratres, 4. 5. et 6. quæst. D. de verbor. obligat. et in 1. Scyphi, D. de option. legat. Et an possit renuntiari huic legi cum juramento? Jason tradit latè in dict. 1. de his, quòd sic; cui adde Decium consil. 345. visis his, quæ supra, et Alexand. consil. 11. viso, ut oportet, etc. vol. 2. ubi etiam vide, quid si bæres transigat cum debitoribus hæreditariis non viso testamento.

(7) Abierto. Aperto ergo testamento, sufficit, quod sciant per relationem notarii, vel testium, seu aliàs certè sciatur, licèt non inspiciantur verba testamenti, secundùm Paul. in dict. I. si de his, et suficit, quod in instrumento transactionis partes dicant, quod babuerunt notitiam contentorum in testamento, ut notat Bald. in diet. 1. de his. Si tamen ex relatione ista perpenderetur error, quia amplius sit in testamento, quàm refertur, seu aliter disponitur, quàm dicatur à parte, tunc non tencret transactio, ut notat Angel, in dict. 1. 1. in princ. D. quemadmod, testam, aper, et in l. qui Romæ, §. duo fratres, D. de verb, obligat, et licèt Joan, de Imol, ibi reprehendat Angelum,

« AnteriorContinuar »